تراموا به تهران می‌رسد/ رویا یا واقعیتِ حمل‌ونقل شهری؟
وعده بهره‌مندی تهران از تراموا در تناقض با اظهارات رئیس شورای شهر؛ روایت تازه‌ای از صدسال سرگردانی پروژه‌ای که تاکنون محقق نشده است.
به گزارش تجارت ایده آل؛ مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران، در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایسنا اعلام کرد که پایتخت ایران به زودی از سیستم تراموا بهره‌مند خواهد شد. این وعده در حالی مطرح می‌شود که تنها چند روز پیش، مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، پروژه تراموا را «در بوته فراموشی» توصیف کرده بود. این تناقض بار دیگر پیشینه پرپیچ‌وخم و عجیب پروژه تراموا در تهران را برجسته می‌کند – پروژه‌ای که ریشه آن به بیش از صد سال پیش برمی‌گردد و در دهه‌های اخیر میان وعده‌های محقق‌نشده و چالش‌های فنی سرگردان مانده است.
به گزارش زومیت «احمد قیومی» مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در گفتگوی اخیر خود تأکید کرد که نمونه‌ای از ترامواها وارد تهران شده و تست‌های آن با موفقیت انجام شده است. وی افزود: «زیرساخت‌های لازم در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم شد و تمامی آزمایش‌ها با موفقیت انجام شد. پس از پایان مراحل تست، قرارداد مربوط به راه‌اندازی تراموا در تهران بسته خواهد شد. ظرفیت جابه‌جایی هر تراموا بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ نفر در هر سفر تخمین زده شده که می‌تواند نقش موثری در کاهش بار ترافیکی ساعات اوج ایفا کند.» این اظهارات بخشی از برنامه گسترده شهرداری تهران برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی است، که شامل ورود ۲۰۱ اتوبوس برقی جدید نیز می‌شود.
با این حال، تنها چند روز پیش چمران در حاشیه جلسه شورای شهر تهران به خبرنگاران گفت: «موضوع تراموا فعلاً در بوته فراموشی است. گزارش کار آن و بها و قیمت آن ارائه نشده است. بازدید فنی هم از تراموا نداشته‌ایم.» این اظهارنظر، ابهامات پیرامون پروژه را افزایش داد و نشان‌دهنده شکاف میان مدیریت اجرایی شهرداری و شورای شهر است. چمران که پیش‌تر نیز نسبت به هزینه‌های بالای تراموا ابراز نگرانی کرده بود، تأکید کرد که با بودجه اختصاص‌یافته به این پروژه می‌توان چندین دستگاه اتوبوس خریداری کرد؛ گزینه‌ای که به نظر او کارآمدتر است.
تاریخ تراموا در تهران به بیش از یک قرن پیش بازمی‌گردد و آنطور که منابع می‌گویند نخستین خط تراموا در سال ۱۲۶۱ خورشیدی (۱۸۸۲ میلادی) میان تهران و ری احداث شد که توسط یک شرکت بلژیکی راه‌اندازی گردید و با واگن‌های اسبی کار می‌کرد. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی (۱۹۳۰ میلادی)، تراموا برقی شد و شبکه آن تا میدان توپخانه، دروازه شمیران و دیگر نقاط کلیدی تهران کشیده شد. با این حال، با رشد سریع خودروسازی و ترافیک شهری در دهه ۱۳۴۰، تراموا به تدریج حذف شد و ریل‌های آن برداشته شدند. این تصمیم، که بخشی از سیاست‌های مدرن‌سازی آن دوران بود، تهران را از یک سیستم حمل‌ونقل پایدار محروم کرد؛ سیستمی که امروز در بسیاری از شهرهای جهان برای مقابله با آلودگی و ترافیک احیا شده است.
تلاش برای احیای ترامو از اوایل دهه ۱۳۹۰ آغاز شد. در شورای پنجم شهر تهران (۱۳۹۶-۱۴۰۰)، بحث‌هایی جدی مطرح گردید، اما مخالفان – از جمله محمدعلی نجفی و محسن هاشمی – به دلایل فنی و اقتصادی مانند هزینه بالا (حدود ۲۰۰ میلیارد تومان برای هر کیلومتر) و تداخل با خطوط BRT، آن را رد کردند. در دوره فعلی مدیریت شهری (از سال ۱۴۰۰)، علیرضا زاکانی، شهردار تهران، پروژه را احیا کرد و قراردادهایی با شرکت‌های چینی مانند CRRC برای واردات ترامواهای برقی امضا شد. تست‌های اولیه در بهمن سال گذشته انجام شد و گفته شد دو دستگاه تراموا سه‌کابینه از میدان آزادی تا تهرانپارس با راننده چینی آزمایش شدند و نتایج موفقیت‌آمیز اعلام شد.
هرچند ناگفته نماند برخی کارشناسان این دستگاه‌های جدید وارد شده را اتوبوس‌های چرخ‌لاستیکی توصیف کردند نه تراموای واقعی.کار تا جایی پیش رفته که برخی منتقدان مانند علی‌اصغر قائمی، عضو شورای شهر، به «دزدی‌های زنجیره‌ای» تحت پوشش واردات اشاره کرده‌اند و ادعا می‌کنند که برخی خودروهای واردشده به نام تراموا، در واقع اتوبوس‌های دیزلی دست‌دوم هستند.
تراموا به عنوان یک سیستم حمل‌ونقل پایدار و کم‌هزینه (نسبت به مترو) در شهرهایی مانند استانبول، وین و ملبورن احیا شده و نقش کلیدی در کاهش آلودگی هوا و ترافیک ایفا می‌کند. در استانبول، شبکه تراموا با بیش از ۱۰۰ کیلومتر طول، روزانه میلیون‌ها مسافر را جابه‌جا می‌کند و به اقتصاد گردشگری کمک کرده است.
با این حال به نظر می‌رسد این پروژه ممکن است مانند بسیاری از طرح‌های حمل‌ونقلی گذشته پایتخت (مانند مونوریل تهران در دهه ۱۳۸۰) به فراموشی سپرده شود.