تجارت ایران و عراق؛ فرصت‌ها و چالش‌های یک شراکت راهبردی
تجارت ایران و عراق در سال‌های اخیر با وجود نوسانات، روندی صعودی داشته و عراق همچنان یکی از بازارهای راهبردی صادراتی برای ایران به شمار می‌رود.
به گزارش تجارت ایده آل؛ تجارت با کشورهای همسایه همواره یکی از محورهای مهم سیاست‌های تجاری جمهوری اسلامی ایران بوده است. در این میان، عراق به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران در منطقه، نقش مهمی در تراز تجاری کشور ایفا کرده است. بررسی روند صادرات و واردات میان ایران و عراق طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که روابط اقتصادی دو کشور با نوساناتی همراه بوده، اما در مجموع روندی مثبت را طی کرده است.
نگاهی به روند تجارت خارجی عراق طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که صادرات این کشور، که عمدتاً متکی به نفت است، همواره سطحی بالاتر از واردات داشته و در مجموع تراز تجاری مثبتی را تجربه کرده است. با این حال، واردات عراق نیز با ثبات نسبی و در برخی سال‌ها با رشد قابل توجه همراه بوده است. بررسی آمارهای صادرات و واردات عراق در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، تصویری روشن از ظرفیت‌های تجاری این کشور به دست می‌دهد؛ ظرفیتی که نه‌تنها برای اقتصاد عراق اهمیت دارد، بلکه برای کشورهای همسایه به‌ویژه ایران نیز فرصت‌هایی ارزشمند فراهم کرده است.
روند کلی تجارت عراق با جهان (۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳)
بر اساس داده‌های ارائه‌شده، مجموع ارزش صادرات عراق به جهان در سال ۲۰۱۸ معادل ۹۷.۵ میلیارد دلار بوده که در سال ۲۰۲۰ به ۶۵ میلیارد دلار کاهش یافته است؛ این افت احتمالاً تحت تأثیر کاهش قیمت نفت و تبعات اقتصادی همه‌گیری کرونا بوده است. از سال ۲۰۲۱ به بعد، صادرات عراق رشد قابل توجهی داشته و در سال ۲۰۲۲ به اوج ۱۳۴.۴ میلیارد دلار رسید. در سال ۲۰۲۳ این عدد به ۱۱۴.۶ میلیارد دلار کاهش یافت، اما همچنان در سطحی بالا باقی مانده است.
در سوی دیگر، واردات عراق از ۵۴.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۸۵.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. این افزایش نشان‌دهنده تقاضای رو به رشد در اقتصاد عراق و وابستگی این کشور به واردات کالا و خدمات است.
روند صادرات ایران به عراق (۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳)
صادرات ایران به عراق در سال ۱۳۹۸ معادل ۹ میلیارد دلار بوده که در سال ۱۳۹۹ به ۷.۴ میلیارد دلار کاهش یافته است. از سال ۱۴۰۰ این روند رو به رشد بوده و در سال ۱۴۰۳ به ۱۱.۹ میلیارد دلار رسیده است.
این روند صعودی به ویژه در دو سال اخیر (۱۴۰۲ و ۱۴۰۳) نشان از تقویت حضور ایران در بازار عراق دارد و بیانگر آن است که با وجود رقابت فشرده سایر کشورها، ایران توانسته سهم خود از بازار عراق را تا حدودی حفظ و حتی افزایش دهد.
روند واردات ایران از عراق (۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳)
میزان واردات ایران از عراق در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲۸.۵ میلیون دلار بوده که در سال ۱۴۰۰ به شکل غیرمنتظره‌ای جهش پیدا کرده و به ۱۱۶۶.۵ میلیون دلار رسیده است. این رشد شدید احتمالاً ناشی از توافقات مقطعی در حوزه انرژی یا واردات برخی کالاهای خاص بوده است.
پس از آن، در سال ۱۴۰۱ این عدد به ۱۹۶.۹ میلیون دلار کاهش یافته و در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ به ترتیب به ۵۸۵.۲ و ۵۶۶.۸ میلیون دلار رسیده است. این روند نوسانی نشان می‌دهد که واردات ایران از عراق پایدار نبوده و عمدتاً تحت تأثیر تحولات خاص و دوره‌ای بوده است.
تراز تجاری مثبت ایران با عراق: صادرات ایران به عراق همواره به طور قابل توجهی بیش از واردات از این کشور بوده است. این مسئله باعث شده تا عراق به یکی از اصلی‌ترین منابع ارزآوری برای ایران تبدیل شود.
رشد ظرفیت وارداتی عراق: افزایش واردات عراق از جهان در سال‌های اخیر، به ویژه پس از دوران کرونا، نشان می‌دهد که بازار این کشور از ظرفیت بالایی برای جذب کالا برخوردار است. این نکته فرصتی مهم برای صادرکنندگان ایرانی است.
فرصت‌های رو به رشد برای ایران: با وجود فشارهای بین‌المللی و رقابت کشورهای منطقه مانند ترکیه، چین و عربستان، ایران توانسته سهم خود از بازار عراق را حفظ کند و در سال ۱۴۰۳ حتی افزایش دهد. تقویت زیرساخت‌های مرزی، تبادلات مالی، و استفاده از ظرفیت مناطق آزاد می‌تواند این روند را پایدار کند.
عراق، مقصدی راهبردی برای صادرات ایران
با توجه به نزدیکی جغرافیایی، اشتراکات فرهنگی و مذهبی، و نیاز گسترده بازار عراق به کالاهای مصرفی و صنعتی، این کشور به عنوان یکی از مقاصد مهم صادراتی ایران شناخته می‌شود. روند صعودی صادرات ایران به عراق طی سال‌های اخیر نشان از ظرفیت بالای این بازار برای رشد بیشتر دارد. در صورتی که موانع بانکی و گمرکی کاهش یابد و زیرساخت‌های تجاری تقویت شود، می‌توان انتظار داشت که عراق همچنان جایگاه خود را به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری ایران حفظ کرده و حتی ارتقا دهد.