هوای آلوده تهران، آرسنیک و سیانور دارد؟

به گزارش تجارت ایده‌آل، مردم تهران چند روزی است که با آلودگی هوا ناشی از پدیده گرد و غبار دست و پنجه نرم می‌کنند اما موج انتشار برخی شایعات درباره شکل متفاوت این آلودگی‌ها یک نگرانی عجیب را برایشان رقم زده؛ از وجود آرسنیک و سیانور در هوا گرفته تا تأثیر حمله به تأسیسات هسته‌ای بر کیفیت هوای پایتخت. اواخر هفته گذشته عضو هیأت‌مدیره انجمن آب و خاک پایدار ایران اعلام کرد «گرد و غبار برخاسته از تالاب خشک‌شده بندعلی‌خان در جنوب ورامین، حاوی مواد بسیار سمی همچون آرسنیک و سیانور است.» ادعایی که منجر به واکنش‌هایی شد و برخی اعلام کردند وجود آرسنیک در هوا سرطان‌زاست و می‌تواند باعث ایجاد اختلال در عملکرد قلب، ریه و سیستم ایمنی شود، سیانور هم در دوزهای کم عامل سردرد، تهوع، سرگیجه و بیهوشی و در دوز بالا، مرگبار است. موضوعی که سوژه برنامه تندرستی تلویزیون اینترنتی همشهری با حضور عباس شاهسونی، معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم و رئیس سابق گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت شد. شاهسونی در بخشی از این برنامه به ادعاهای غیرعادی یا خطرناک‌تر بودن آلودگی هوای تهران پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید. فیلم کامل این گفتگو را می‌توانید در این لینک مشاهده کنید.

خشکسالی بیشتر شده است

شاهسونی درباره اینکه آیا کیفیت هوا امسال پائین‌تر و آلوده‌تر و نگران کننده‌تر از گذشته است، گفت: ایران در منطقه خاورمیانه قرار گرفته که منطقه‌ای خشک است و میانگین بارندگی کشورهای آن یک سوم سایر کشورهای دنیاست . این میانگین کم طی سال‌های اخیر بسیار کاهش پیدا کرده است، به خصوص بازندگی در شهری مانند تهران نسبت به سال گذشته حدود ۵۰ درصد کمتر شده است. به طور میانگین در کشور ما در سال آبی ۱۴۰۳ ، ۲۳ درصد نسبت به سال گذشته بارندگی کم‌تر بود. در برخی از مناطق کشور نیز بارندگی‌ها نسبت به سال گذشته ۸۰ درصد کاهش پیدا کرده است.

او ادامه داد: تداوم سال‌هایی که ما خشکسالی داشتیم باعث شده که بخش زیادی از کشور ما مستعد ایجاد طوفان گرد و غباری شود. یعنی در مناطقی که در گذشته با وزش بادهایی در حدود ۱۰ تا ۲۰ کیلومتر در ساعت هیج اتفاقی رخ نمی‌داد اما اکنون این مناطق مستعد ایجاد طوفان گرد و غبار هستند و ذرات معلق با وزش کمترین باد وارد جریان هوا می‌شوند و مناطق اطراف خود را درگیر کنند و باعث افزایش غلظت آلاینده‌ها شوند.

شاهسونی در ادامه درباره گرد و غبارهای اخیر بیان کرد: پدیده‌ای که در هفته‌های اخیر در شهرهای تهران، کرج و استان‌های دیگر با آن روبرو بودیم طوفان‌های گرو غباری بوده‌اند که سال‌های گذشته هم داشتیم و حتی شدیدتر هم بوده است. عمدتا در فصل تابستان این پدیده را داریم. اکنون در مناطقی از کشور از جمله جنوب شرق و سیستان و بلوچستان این پدیده خیلی شدیدتر به علت خشکسالی و خشک شدن تالاب هامون رخ می‌دهد. بنابراین پدیده جدیدی نیست که در تهران و سایر کلانشهرها اتفاق افتاده است.

تفاوت‌های ذرات تابستانی با زمستانی

این کارشناس درباره تفاوت جنس ذرات ناشی از الودگی هوا در فصل‌های تابستان و زمستان گفت: جنس این ذرات با ذراتی که در فصل زمستان و در زمان آلودگی در هوا معلق هستند، متفاوت است. این ذرات عمدتا منشا زمین‌زا دارند. جنس آن‌ها نیز عمدتا سیلیس، آلومینیوم و آهن است. این‌ها عناصر اصلی تشکیل دهنده خاک هستند اما ذراتی که در فصل زمستان ما با آن‌ها مواجه هستیم کوچکتر یا مساوی ۲.۵ میکرون و از نظر جنس هم کاملا متفاوت هستند اما ذرات طوفان‌های گردو غباری عمدتا بالاتر از ۱۰ میکرون هستند و خطر کمتری دارند چرا که ذرات بزرگتر از ۱۰ میکرون اصلا امکان ورود به سیستم تنفسی ما را ندارند.

شاهسونی تاکید کرد: زمانی که ما نفس می‌کشیم به دلیل سیستم تنفسی که وجود دارد این ذرات امکان ورود به سیتم تنفسی از بینی را ندارند، اما ذراتی که از ۲.۵ تا ۱۰ میکرون هستند سیستم فوقانی تنفس را درگیر می‌کنند کوچکتر از ۲.۵ میکرون‌ها هم می‌توانند بخش تحتانی سیستم تنفس و ریه‌ها را درگیر کنند و حتی وارد خون بشوند.

آلودگی هسته‌ای انتشار نیافته است

شاهسونی در پاسخ به اینکه آیا آلودگی روزهای اخیر می‌تواند ناشی از آلودگی‌هایی باشد که به دلیل حمله به تاسیسات هسته‌ای کشور در فضا پراکنده شده‌اند بیان کرد: من از سال ۸۷ در زمینه آلودگی هوا و طوفان‌های گرد و غبار مطالعه و تحقیق می‌کنم، می‌توانم بگویم به هیچ وجه بین بمباران تاسیسات هسته‌ای و افزایش غلظت ذرات معلق و طوفان‌های گرد و غبار ارتباطی وجود ندارد. چرا که این حملات به تاسیساتی در یک منطقه محدود انجام گرفت.

به گفته معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم به دلیل اینکه وقوع طوفان‌های گردو غبار بخش مهمی از مناطق اطراف تهران از جمله تالاب صالحیه مناطقی از دشت قزوین، سمنان و حتی قم خشک شده، این اتفاقات مربوط به یکی دو روز اخیر نیست و سال‌هاست با پدیده خشکسالی روبرو هستیم. به دلیل تداوم خشکسالی هم وزش بادی که در چند روز اخیر داشتیم باعث افزایش غلظت ذرات معلق شده که مردم این را به صورت کاهش میدان دید و اثرات روی سلامت خود لمس می‌کنند.

او تاکید کرد: هر روزه حدود ۳۳۰ میلیون نفر از مردم دنیا با طوفان‌های گردو غباری روبرو هستند. ذرات معلق به واسطه این طوفان‌ها می‌توانند هزاران کیلومتر منتقل شوند. این طوفان‌ها صرفا محدود به یک منطقه نمی‌شوند. انتقال ذرات معلق تا ۲۰ هزار کیلومتر نیز رصد شده و برخی از ذرات به کشور ما نیز می‌توانند منشا خارجی داشته باشند. بخشی از غلضت ذرات هم می‌تواند به علت گرد و غباری که از کشورهای همسایه عمدتا از عراق سوریه و بخش‌های جنوبی عربستان باشد. ولی گرد و غبارهای هفته اخیر بیشتر از منابع داخلی ناشی می‌شده است.

آرسنیک و سیانور در هوا وجود ندارد

این متخصص به شایعات پیرامون پراکنده شدن سمومی نظیر سیانور و آرسنیک به دلیل خیزش گرد و غبار از اطرف نواحی صنعتی پاسخ داد و گفت: ایستگاه‌های سنجش آلودگی که در سطح کشور و در دنیا وجود دارد، ذرات را بر اساس اندازه سنجش می‌کنند، معمولا در ایستگاه‌های سنجش آلودگی ترکیب ذرات و در واقع جنس ذرات اندازه‌گیری نمی‌شود. البته در این زمینه برخی از دانشگاه‌ها هم در یکسری از دانشگاه‌های تهران و دانشگاهی مانند دانشگاه جندی شاپور اهواز مطالعاتی به منظور شناسایی جنس و ترکیب ذرات معلق در هوا در زمان طوفان‌های گرد و غبار انجام داده‌اند.

شاهسونی ادامه داد: بر اساس این مطالعات مشخص شده سلیس، آلومینیوم و آهن از مواد تشکیل دهنده ذرات معلق در هوا هستند. بخش بسیار کمی از این ذرات می‌توانند فلزات سنگین هم باشند که ناشی از فعالیت صنعتی در اطرف مناطق تالاب‌ها و دشت‌های خشک شده است. البته غلظت آنها در هوا بسیار ناچیز است. فلزاتی مانند سرب و کادمیوم در زمان وقوع طوفان‌های گرد و غباری می‌توانند در هوا پراکنده شوند اما به میزان بسیار کم و جای نگرانی وجود ندارد. چرا که این ذرات بزرگتر از ۱۰ میکرون هستند و امکان ورود به سیستم تنفسی را نخواهند داشت.

شاهسونی در پاسخ به این سوال که آیا به مطالعات بیشتری در زمینه شناسایی ترکیب ذرات نیاز است، عنوان کرد: مطالعاتی در این زمینه اکنون در دانشگاه‌های علوم پزشکی و وزارت بهداشت در دست انجام نیست، اما در سال‌های گذشته مطالعاتی در خصوص شناسایی جنس ذرات انجام شده است. این‌ها عمدتا عناصر معدنی هستند و هیچ جای نگرانی از نظر جنس این ذرات وجود ندارد.

عوارض مواجهه کوتاه و بلند مدت با آلودگی

او درباره اینکه اگر فلزات سنگین حتی به میزان کم هم در هوا وجود داشته باشند می‌توانند سرطان‌زا باشند عنوان کرد: اثرات آلاینده‌های هوا به دو صورت است؛ کوتاه و بلند مدت. سرطان در اثر مواجهه طولانی مدت با آلودگی هوا ایجاد می‌شود. سال‌ها باید این مواجهه اتفاق بیفتد تا اثر سرطانی مشاهده شود. مواجهه کوتاه مدت می‌تواند باعث تشدید بیماری‌های تنفسی شود. علائم در کسی که آسم یا مشکل قلبی دارد تشدید شود. تنها در صورت وقوع یک حادثه مانند یک انفجار است که امکان دارد در کوتاه مدت به دلیل تشعشعات ناشی از ماده منفجره افراد در کوتاه مدت تحت تاثیر قرار بگیرند.

او ادامه داد:‌ وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی که مطالعات در زمینه مرگ و میز ناشی از آلودگی هوا را انجام می‌دهند، همیشه می‌گویند مرگ‌های منتسب به دلیل مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق رخ داده است. مرگ زودرس هم داریم اما این مرگ‌های زودرس عمدتا به دلیل تشدید بیماری‌های قلبی و تنفسی است. یعنی فرد یک بیماری زمینه‌ای قلبی دارد که به علت مواجهه با آلودگی هوا این آلاینده وارد سیستم تنفسی او شده و تاثیراتی داشته که باعث افزایش فاکتورهای التهابی، افزایش غلظت، فشار خون و بروز سکته قلبی در او می‌شود. مرگ زودرس مربوط به مرگ‌های منتسب به مواجهه طولانی مدت با آلودگی هواست، یعنی حداقل یکسال باید مواجهه با آلودگی هوا وجود داشته باشد.

تهران چقدر هوای پاک داشته است؟‌

شاهسونی درباره اینکه آیا در تهران با عوارض و مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا روبرو هستیم، عنوان کرد: آلودگی هوا به عنوان دومین علت مرگ‌های زودرس در دنیا شناخته می‌شود. مانند سایر مناطق دنیا در کشور ما نیز آلودگی هوا باعث افزایش مرگ‌ها و بیماری‌ها می‌شود. ۸۵ درصد از بیماری‌های غیرواگیر منتسب به آلودگی هوا هستند. ذرات معلق می‌تواند بر سکته‌های قلبی، مغزی، دیابتف تاثیر بگذارد، بنابراین این که بگوئیم خیر ما از دنیا جدا هستیم یا اینکه آمار ما در زمینه بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا متفاوت است، چنین چیزی نیست.

او تاکید کرد: آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش مرگ‌ها شود. اما اینکه بگوئیم به یکباره تعداد روزهای آلودگی هوا در کشور یا تهران به میزان خیلی زیادی افزایش پیدا کرده، درست نیست. روزهای آلوده در کشور ما افزایش پیدا کرده اما اینکه بگوئیم به شدت افزایش پیدا کرده درست نیست. از ابتدای تیر تا ۱۹ تیر به علت طوفان‌های گرد و غبار دو روز بسیار ناسالم و ۱۰ روز هم ناسالم برای گروه‌های حساس داشتیم. این عدد نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته است.

به گفته شاهسونی نتایج یک مطالعات در تهران نشان می‌دهد در یک بازه ده ساله میانگین روزهای پاک در کشور ۱۵ درصد بوده است. در شهر تهران ۶۶ درصد از روزهای سال در محدوده قابل قبول بوده، ۲۹ درصد از روزها نیز در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس بوده، میانگین هوای ناسالم برای گروه‌های حساس در سطح کشور ۱۷ هم درصد بوده است. تقریبا ۶۷ درصد از روزهای سال هوای خوب و قابل قبولی داشته‌ایم. تقریبا ۳۰ یا ۳۳ درصد از روزهای سال ما ناسالم برای گروه‌های حساس بوده است.

رئیس سابق گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت درباره حساسیت‌ها نسبت به آلودگی هوا در تهران بیان کرد: تهران تقریبا ۱۰ میلیون جمعیت دارد. زمانی که ما می‌گوئیم گروه‌های حساس در تهران، یک جمعیت قابل توجهی از جمله زنان باردار، کودکان، سالمندان و افرادی که بیماری‌های تنفسی و قلبی دارند را در برمی‌گیرد. این افراد به طور میانگین ۳۰ درصد از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند. یعنی ۳ میلیون نفر به اندازه شهر مشهد یا اصفهان افراد زیر مجموعه گروه‌های حساس هستند. البته از دیدگاه متخصصان سلامت و بهداشت یک روز هم نباید هوای ناسالم داشته باشیم اما آلودگی هوا از پیامدهای شهرنشینی است و باید به سمتی حرکت کنیم که هر سال تعداد روزهای دارای هوای قابل قبول افزایش پیدا کند.

مرگ ۷۰۰ هزار کودک بر اثر آلودگی هوا

این متخصص درباره آسیب‌هایی که مادران باردار و کودکان در روزهای آلودگی هوا با آن مواجه هستند توضیح داد: آلودگی هوا در کودکان به عنوان دومین عامل مرگ زودرس شناخته می‌شود. سالانه حدود ۷۰۰ هزار مرگ زودرس کودکان در دنیا به دلیل مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق آلودگی هوا گزارش می‌شود. بنابراین کودکان جزو گروه‌های آسیب‌پذیر هستند. سیستم تنفسی انسان عضوی از بدن است که پس از تولد تکامل پیدا می‌کند. سیستم تنفسی ما تا ۱۵ سالگی رشد و تکامل دارد، بنابراین کودکان از این نظر آسیب‌پذیرترند.

او ادامه داد: در کودکان چند اتفاق دیگر هم می‌افتد، آن‌ها نسبت به افراد بزرگسال فعالیت بدنی بیشتری دارند. تعداد تنفس کودکان در هر دقیقه نسبت به بزرگسالان بیشتر است. همچنین کودکان عمدتا دوست دارند در فضای باز بازی کنند، این باعث می‌شود که میزان مواجهه آن‌ها با هوای آلوده بیشتر شود و میزان ورود هوا به ریه‌های آن‌ها نسبت به بزرگسالان بیشتر است.

شاهسونی به آسیب‌پذیری زنان باردار هم اشاره کرد و گفت:‌ مواجهه با آلودگی هوا باعث زایمان زودرس و کاهش وزن نوزاد در زمان تولد است، همچنین می‌تواند باعث افزایش موارد مرده‌زایی ‌شود. آلودگی هوا می‌تواند از طریق بند ناف وارد رحم شود و هر چیزی که مادر تنفس می‌کند جنین هم شکم مادر نیز تنفس ‌کند. به همین دلیل است که می‌گوییم آلودگی هوا در سه ماهه اول و سوم بارداری کاملا با سلامت جنین ارتباط دارد. در اینجا ما صرفا درباره گرد و غبار صحبت نمی‌کنیم و به طور کلی سخن ما درباره آلودگی هواست.

چرا در خانه بمانیم؟

شاهسونی دربار تاثیر ماندن در خانه در پیشگیری از تاثیرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت توضیح داد: مهمترین نکته در زمان آلودگی هوا چه ناشی از احتراق خودروها باشد و چه ناشی از طوفان گرد وغبار، این است که در منزل یا در فضای بسته بمانیم. فضای بسته‌ای که پنجره‌ها بسته باشند و کمتر تبادل هوا داشته باشیم.

به گفته این مسئول، با حضور در فضای بسته چند اتفاق رخ می‌دهد؛ اول اینکه افراد فعالیت کمتری دارند پس ورود هوای آلوده به ریه‌ها کمتر است. نکته دیگر این که ذرات در فضای بسته به سطوح می‌چسبند و غلظت‌شان کم می‌شود. برخی از افراد نیز امکان دارد داخل منزل خود دستگاه تصفیه هوا داشته باشند. دستگاه تصفیه هوا که استاندارد و مورد تائید باشد می‌تواند به کاهش غلظت آلودگی هوا کمک کند. اما زمانی که در زمان الودگی هوا در فضای باز هستید و پیاده‌روی می‌کنند میزان بیشتری از ذرات هوای آلوده وارد ریه‌ها می‌شود.

دستگاه تصفیه هوا بخریم یا نه؟

شاهسونی درباره لزوم یا عدم لزوم خرید دستگاه تصفیه هوا بیان کرد: نکته اول در مواجهه با همه انواع آلودگی‌ها این است که آلودگی‌ها در منبع و منشا کنترل شوند. نکته دیگر کنترل در مسیر انتشار است. سومین نکته هم در گیرنده کنترل است. این دستگاه تصیفه هوا وسیله‌ای برای کنترل آخر یا راهکار آخر مقابله با آلودگی هواست. دستگاه تصفیه هوا می‌تواند به کاهش غلظت آلاینده‌های هوا کمک کند. در این باره هم دو نکته وجود دارد اول این که دستگاه تصفیه هوا استاندارد باشد. بسیاری از برندهایی که در بازار وجود دارند نه تنها هیچ تاثیری ندارند که می‌توانند باعث افزایش آلاینده‌های هم بشوند. نکته دوم این که دستگاه تصفیه هوا باید با توجه به مساحت منزل تهیه شود. شما نمی‌توانید یک دستگاه تصفیه هوا که برای یک فضای ۲۰ متر مربعی تولید شده را در خانه‌ای به ابعاد ۱۰۰ متر مربع استفاده کنید.

او با بیان این که برای کاهش ذرات آلاینده باید دستگاه تصفیه مجهز به فیلتر هپا باشد، عنوان کرد: بعضی از دستگاه‌های تصفیه هوا از سیستم‌هایی نظیر فتوکاتالیست استفاده می‌کنند و یون‌ساز هستند که خود باعث افزایش آلاینده‌هاست. برخی فروشنده‌ها نیز تبلیغ می‌کنند که فلان دستگاه تصفیه هوا اوزون تولید می‌کند. خود اوزون یک الاینده است که در حد غلظت‌‍‌های پائین هم روی سلامت انسان اثر می‌گذارد. فضا و مساحتی که ما می‌خواهیم دستگاه را در آن مورد استفاده قرار دهیم نیز مهم است.

آلودگی هوا فقیر و غنی نمی‌شناسد

به گفته شاهسونی آلودگی هوا می‌تواند به همه حتی آن‌هایی که جزو گروه‌های حساس نیستند هم آسیب بزند و فقیر و غنی نمی‌شناسد. چون اگر آب منطقه‌ای آلوده شود دستگاه تصفیه آب گرفته و آب تصفیه می‌شود اما برای هوا چنین چیزی امکانپذیر نیست. اگر در منزل خود بهترین دستگاه تصفیه هوا را هم داشته باشید، در هر صورت همیشه نمی‌توانید در منزل بمانید، در نتیجه مواجهه با هوای آلوده وجود خواهد داشت.

شاهسونی به افرادی که در زمان آلودگی هوا به دلیل ویژگی کارشان در فضای ازاد فعالیت می‌کنند گوشزد کرد که فعالیت سنگین نداشته باشند. این در حالی است که در برخی موارد افراد در زمان هوای ناسالم برای همه افراد هم در فضی باز ورزش می‌کنند و این یعنی خودشان را بیشتر در معرض آلودگی هوا قرار می‌دهند.

رئیس سابق گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت همچنین توصیه کرد که افراد تا حد امکان در زمان آلودگی هوا افراد آب بیشتری بنوشند چون مصرف بیشتر مایعات باعث دفع بیشتر سموم ناشی از آلودگی هوا خواهد شد.

به گفته شاهسونی در زمان آلودگی هوا هم متخصصان تغذیه به خوردن مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان از جمله سبریجات و میوه‌جات توصیه می‌کنند. یکی از بهترین کارها در زمان آلودگی هوا استفاده از قرص‌های جوشان حاوی ویتامین سی است. چرا که می‌توانند اثر آلاینده‌ها را کاهش دهند. اثر ویتامین سی در کاهش سموم ناشی از آلاینده‌ها در بدن کاملا اثبات شده است.

تجربه موفق سایر کشورها

معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم با اشاره به تجربه موفق کشورهای دیگر در مقابله با آلودگی هوا هم بیان کرد: این مساله هم دو جنبه دارد: یکی طوفان گردو غبار و دیگری آلاینده‌های ناشی از احتراق و منابع ساکن. آلودگی هوا مرزی نمی‌شناسد و هیچ کسی نمی‌تواند بگوید کشورش هوای پاک دارد. برخی از کشور مانند چین که طوفان گرد و غبار داشته‌اند و آلودگی ناشی از احتراق خودروها را نیز تجربه کرده‌اند اقدامات مربوط به بیابان‌زدایی را توسعه داده‌اند. همچنین در این کشور بادشکن‌هایی ایجاد و تالاب‌ها هم احیا شده‌اند. این اقدامات کاهش طوفان‌های گرد و غبار در چین کمک کرده است.

به گفته شاهسونی در ایران هم به خصوص در خوزستان سال‌های گذشته اقدامات خوبی انجام گرفت اما به دلیل بروز خشکسالی عملا طرح‌هایی که در خوزستان انجام گرفته بودند، اجرا نشدند. آن زمان با هدف جلوگیری از ورود گرد و غبار به مناطق غربی کشور در خوزستان ۱۰۰ هکتار نهال کاشته شد. سال اول هم این نهال‌ها آبیاری شدند اما بعدتر به دلیل کمبود آب آبیاری ادامه نداشت. این‌ها همه تبعات تغییر اقلیم است که در خاورمیانه خیلی شدید است