شیر خشک، متهم ردیف اول افزایش بیسابقه قیمت شیر و لبنیات
افزایش بیسابقه قیمت شیر در بازار، موجی از نارضایتی در میان مصرفکنندگان را به همراه داشته است.
به گزارش تجارت ایده آل؛ قیمت هر لیتر شیر در هفتههای اخیر به شدت افزایش یافته و فشار اقتصادی به خانوادهها را در خرید محصولات لبنی نیز افزایش داده است.
این افزایش قیمت که ناشی از مشکلات مختلفی از جمله، افزایش هزینههای تولید، نوسانات قیمت خوراک دام و افزایش نرخ دلار است، فشار زیادی به بودجه خانوارها وارد کرده و منجر به تغییر عادات خرید مردم شده است. بسیاری از مصرفکنندگان بهویژه در شهرهای بزرگ، از خرید شیر و سایر فرآوردههای لبنی صرف نظر کرده و با این شرایط، شاهد بازگشت محصولات لبنی به واحدهای تولیدی هستیم.
این وضعیت، نه تنها تاثیرات اقتصادی ملموسی بر مصرفکنندگان دارد، بلکه به تدریج باعث کاهش تقاضا در صنعت لبنیات نیز شده است. کارشناسان اقتصادی هشدار میدهند که این روند میتواند به بحرانهای جدیدی در زمینه تولید شیر و فرآوردههای لبنی منجر شود؛ بهخصوص آنکه برخی تولیدکنندگان کوچکتر و واحدهای فرآوری مجبور به کاهش تولید یا تعطیلی خطوط تولید خود شدهاند.
اما چرا این مشکل به وجود آمده است؟ برخی از کارشناسان، روی آوردن واحدهای تولیدی به تولید شیرخشک را یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت شیر دانسته و به این نکته اشاره میکنند که افزایش تولید و صادرات شیرخشک، باعث کاهش عرضه شیر خام در بازار داخلی شده است. این وضعیت موجب شده تا برخی از واحدهای تولیدی، شیر را به جای عرضه در بازار داخلی، بهطور عمده برای تولید شیرخشک به کار گیرند و آن را به کشورهای دیگر صادر کنند. در نتیجه، کمبود شیر در بازار داخلی و کاهش عرضه آن، قیمتها را به طرز چشمگیری افزایش داده است.
همچنین، این روند به ایجاد یک چرخه معیوب منجر شده است؛ از یک سو، افزایش قیمت شیر باعث کاهش خرید و تقاضا در بازار داخلی میشود و از سوی دیگر، بازگشت شیر به واحدهای تولیدی و کاهش ظرفیت تولید در داخل، به تداوم این افزایش قیمتها دامن میزند. بسیاری از خانوارها به دلیل بالا بودن قیمتها، بهویژه در مناطق کمدرآمد، دیگر قادر به خرید محصولات لبنی نیستند و این مسأله به شدت بر سلامت تغذیهای مردم تأثیر میگذارد.
سیدمحمدرضا بنیطبا سخنگوی سابق انجمن شیر به این نکته اشاره میکند که بسیاری از کارخانهها از گذشته خطوط تولید شیر خشک صنعتی داشتهاند. این خطوط اساسا برای تبدیل شیر مازاد تولیدی گاوداریها به شیر خشک طراحی شدهاند تا از هدر رفتن این محصول جلوگیری شود.
به گفته بنیطبا، شیر خشک بهویژه در صنایعی مانند شیرینیسازی، شکلاتسازی و برخی دیگر از صنایع غذایی مصرف دارد و در این شرایط میتوان از آن در این چرخه استفاده کرد.
افزایش بیش از ۱۰ برابری تولید شیرخشک در کشور
هرچند تولید شیرخشک صنعتی در کشور میتواند یک مزیت اقتصادی محسوب شود، اما سوالی که مطرح میشود، این است که چرا میزان تولید شیرخشک در کشور به حدی افزایش یافته که به گفته علی احسان ظفری، رئیس اتحادیه فرآوردههای لبنی، سالانه تنها ۲۰ هزار تن شیرخشک در کشور مصرف میشود، اما در حال حاضر حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن شیرخشک بهصورت رسمی و غیررسمی صادر میشود و برای تولید هر کیلوگرم شیرخشک، حدود ۱۱ کیلوگرم شیرخام مورد نیاز است.
طبق گزارشهای نیروی انتظامی، مقدار قابلتوجهی از شیرخشک قاچاق میشود که بیش از ۵۰ درصد آن به مقصد پاکستان است. در عین حال، از ۵.۸ میلیون تن شیرخام تولیدی در کشور، حدود یک میلیون تن بهطور عمده برای شیردهی گوسالههای نورس مصرف میشود و مابقی آن به تولید محصولات لبنی مختلف اختصاص مییابد. این موضوع نشاندهنده معضل جدی در تخصیص منابع شیر خام و تأثیر آن بر بازار داخلی و قیمت محصولات لبنی است.
در اینباره، بنیطبا به این نکته اشاره میکند که در دوران مدیریت حجتی در وزارت جهاد کشاورزی، حرکتهایی در راستای افزایش مجوز تولید تولید شیر خشک آغاز شد و تعداد کارخانههای تولید شیر خشک در کشور بهطور قابل توجهی افزایش یافته است. بهطوریکه در حال حاضر، واحدهایی داریم که صرفا شیر خشک تولید میکنند، بدون اینکه محصولات لبنی دیگری مانند کره یا خامه تولید کنند. این کارخانهها، تنها شیر را دریافت کرده و آن را خشک میکنند. بهعلاوه، برخی از این کارخانهها شیر اسکیم را برای مصارف خاصی استفاده میکنند.
بنیطبا در ادامه میگوید: این موضوع در دورههای اخیر بهویژه به دلیل افزایش قیمت شیر و تقاضای بالای این محصول در بازارهای جهانی توجه بیشتری را جلب کرده است. به طور کلی، شیر خشک به دلیل امکان نگهداری طولانیمدت و مصارف متنوعی که دارد، میتواند گزینه مناسبی برای صادرات باشد، بهخصوص در شرایطی که بازار داخلی به شدت تحت فشار قرار دارد.
به گفته این کارشناس، تا پیش از این اقدام، وضعیت تقاضای شیر بهنفع کارخانههای تولیدکننده محصولات لبنی متنوع بود. یعنی گاوداریها معمولا شیر خود را به کارخانههایی میفروختند که محصولات متنوعی از جمله شیر، ماست، پنیر و دیگر محصولات لبنی را تولید میکردند. این کارخانهها بهعنوان خریداران اصلی شیر در بازار شناخته میشدند و قادر به تنظیم قیمتها بر اساس توان مصرفکنندگان بودند.
وی درباره این اقدام وزارت جهاد کشاورزی میگوید: در واقع، در دورههایی که وزارت جهاد کشاورزی فشار زیادی به قیمت شیر خام وارد کرده بود، تقاضای متناسب با عرضه وجود داشت و هیچ دلیل منطقی برای افزایش قیمتها وجود نداشت. اما کارخانهها با مقاومت روبرو شدند و حتی در برخی موارد، در برابر این فشارها از خود واکنشی نشان ندادند. همین وضعیت باعث شد تا در نهایت توجه به تولید شیر خشک جلب شود و کارخانهها بهویژه در دوره اخیر، مجوزهای متعددی برای تأسیس کارخانههای شیر خشک دریافت کنند.
براساس اظهارات مطرح شده از سوی بنیطبا، در حال حاضر حدود ۶۰ کارخانه در کشور وجود دارد که صرفا به تولید شیر خشک اختصاص دارند و بیشتر این کارخانهها مجوزهای خود را از وزارت جهاد کشاورزی دریافت کردهاند و فعالیتهایشان عمدتاً متمرکز بر تولید شیر خشک صنعتی است. اقدامی که منجر به افزایش صادرات شیر خشک در کشور شده و سبب شد تا واحدهای تولیدی به سمت صادرات این محصول روی آورند.
با توجه به نظرات بنیطبا، بسیاری از کارخانههای بزرگ تولید محصولات لبنی هم خطوط تولید شیر خشک دارند و به صادرات این محصول مشغول هستند. در واقع، ماجرای شیر خشک از این نقطه آغاز میشود. بسیاری از این کارخانهها پیشتر نیز به تولید شیر خشک پرداخته بودند، اما حالا صادرات شیر خشک بهعنوان یک استراتژی جدید در دستور کار قرار گرفته است.
وی با اشاره به این نکته میگوید: نکته مهم اینجا این است که تولید شیر خشک و صادرات آن، ارتباط مستقیم با بالانس داخلی بازار شیر دارد. وقتی که مازاد شیر در کشور ایجاد میشود، این محصول بهطور طبیعی باید بهجایی منتقل شود. گاوداریها نمیتوانند بهطور ناگهانی تولید شیر را متوقف کنند؛ چون شیر بهصورت روزانه تولید میشود. بنابراین، وقتی مازاد شیر وجود دارد، کارخانهها یا باید این شیر را به محصولات لبنی دیگر تبدیل کنند که احتمال فساد آن بالاست یا باید آن را به شیر خشک تبدیل کرده و از این طریق از هدررفت آن جلوگیری کنند. در این صورت، پول گاودار نیز بهطور کامل پرداخت میشود.
وضعیت پیچیده شیر خشک در کشور
بنیطبا میگوید: به این نکته توجه کنید که ما در مسئله شیر خشک با وضعیت پیچیدهای مواجهیم. از یک طرف، تقاضای جهانی برای شیر خشک وجود دارد و از طرف دیگر، در داخل کشور مازاد تولید داریم. علاوه بر این، قدرت خرید مصرفکننده نیز کاهش یافته است. حالا سیاستگذاری در این شرایط بسیار مهم است. وقتی به وزارت جهاد کشاورزی و سایر ارگانها مراجعه میکنید، مشاهده میکنند، که حجم زیادی از بودجهها صرف خرید نهادهها میشود؛ هم بودجه دلاری دارند و هم بودجه ارزی، که برای خرید نهادهها استفاده میشود. این نهادهها وارد بازار میشوند، اما پس از آن، بسیاری از این سیاستها به گونهای تنظیم میشود که تأثیر منفی بر بازار دارد.