محمد جعفرپور – مدیرعامل شرکت مخابرات ایران- در گفت‌وگوی ۳ خرداد ۱۴۰۴ خود گفت: «در مراکز مخابراتی اصلی و مادر از زمان قدیم دیزل ژنراتورهایی داشته‌ایم که با قطعی برق با استفاده از سوخت گازوئیل و بنزین تامین برق را انجام می‌دهند؛ بنابراین در مراکز اصلی مربوط به شهرها معمولا مشکلی نخواهیم داشت، ولی قطعاً این قطع برق برای سایت‌های موبایل مشکلاتی را ایجاد می‌کند.»
پیامدهای اختلال در BTS
این اختلال‌هایی که به دلیل قطعی برق و نبود تجهیزات لازم رخ می‌دهند، علاوه بر ایجاد مشکل برای استفاده شخصی کاربران، پیامدهای گسترده‌ای در حوزه‌های کاری و خدمات عمومی کشور نیز به همراه دارد؛ اختلال در خدمات بانکی آنلاین، دشواری در دسترسی به خدمات اورژانس و امداد، اختلال در آموزش و جلسات آنلاین و همچنین کاهش اعتماد عمومی به کیفیت شبکه‌های داخلی، از جمله موارد مهمی هستند که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.
با توجه به گسترش خدمات دیجیتال و اهمیت حیاتی ارتباطات در شرایط اضطراری، نوسازی باتری‌های BTS باید در اولویت سیاست‌گذاران و اپراتورها قرار گیرد. عدم توجه به این موضوع، می‌تواند تاب‌آوری شبکه ارتباطی کشور را به شدت کاهش دهد که همین موضوع باعث شده تا کشورهای توسعه یافته با سرمایه گذاری های کلان در این بخش، مانع بروز مشکلات جدی شوند. در شرایطی که جهان رو به روز در حالی میل به سمت تکنولوژی است، به نظر می‌رسد که سیاست گذاران و مسئولان ایران نیز باید بیشتر به این مهم توجه کنند.
در این باره کیوان نقره کار – کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات – در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: «اینترنت فقط موضوع فضای مجازی نیست بلکه بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی، فرهنگی، سلامت و بسیاری از حوزه‌های دیگر به اینترنت وابسته است و می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری را به وجود بیاورد. این موضوع همیشه مد نظر افرادی که دکل‌های مخابراتی و آنتن‌های بی‌تی‌اس را مستقر می‌کنند، قرار می‌گیرد. فارغ از اینکه ممکن است ما با این شرایط رو به رو شویم، بهتر است اپراتورها از الان با سازمان‌های مربوطه این شرایط را در نظر بگیرند که دچار اختلال در اینترنت نشویم.»
دلیل خرابی باتری BTSها در ایران
اما باتری‌های دکل‌های مخابراتی (BTS) به‌عنوان مهم‌ترین منبع پشتیبان انرژی، وظیفه دارند در زمان قطع برق، ارتباط شبکه موبایل را حفظ کنند. این باتری‌ها که عموماً از نوع VRLA (Valve Regulated Lead Acid) یا لیتیوم-یونی هستند، بسته به کیفیت و شرایط نگهداری، بین ۳ تا ۵ سال و نهایتا ۶ سال عمر مفید دارند. مواردی مثل شرایط نگهداری و دمای محیط نیز به شدت روی عمر مفید این باتری‌ها تاثیر دارد.
با توجه به اینکه هر بی‌تی‌اس ممکن است به چند منطقه خدمات ارائه کند، خاموشی‌های منطقه‌ای که به نوبت و طبق زمان بندی در مناطق مختلف رخ می‌دهد، باعث می‌شود تا باتری‌های به کار رفته در دکل‌ها در طول مدت زمان بیشتری در مدار باشند و همین موضوع یکی از عواملی است که باعث کاهش طول عمر، پوسیدگی و خرابی باتری‌ها می‌شود. در کشورهای توسعه یافته باتری‌ها تنها در مواقع ضروری و خاموشی‌های غیر قابل پیش بینی وارد مدار می‌شوند تا از اختلال در زیرساخت‌ها و امور روز مره جامعه جلوگیری شود.
مدیرعامل شرکت مخابرات ایران در این رابطه به ایسنا گفته بود: «برای سایت‌های موبایل هم همین اتفاق احتمالاً خواهد افتاد و راهکارش هم این است که باید نوسازی باتری‌ها انجام شود که به سرمایه‌گذاری بسیاری نیاز دارد و امروز به جرأت می‌گویم که هیچ کدام از اپراتورها توانمندی این سرمایه‌گذاری را ندارند.»
موضوع دیگری که شاید بتواند در ارائه خدمات بهتر به مشترکان کمک کننده باشد، استفاده از دکل های بیشتر است. طبق آخرین آمار تعداد دکل‌های موجود در ایران (مجموع اپراتورها) بیش از ۱۱۰ هزار دکل است که البته کم‌تر از نصف این تعداد را دکل‌های نسل ۴ تشکیل داده‌اند. با افزایش تعداد دکل‌ها بدون شک می‌توان فشار موجود بر روی سایت‌های فعلی را کاهش داد.
تاثیر تحریم‌ها در خرابی باتری‌ها
موضوع مهم دیگر نیز قدیمی (فرسوده) شدن و عدم استفاده از باتری‌های جدید با تکنولوژی به‌روزتر در دکل‌ها است. با توجه به شرایط تحریم‌ها و هزینه بالای تهیه این باتری‌ها، شرکت های ایرانی توانایی انجام چنین هزینه زیادی را ندارند و ناچارند این باتری ها را به صورت دوره‌ای و با دفعات زیاد تعمیر کنند که خود این موضوع از عوامل اصلی پایین آمدن کیفیت ارائه خدمات در این بخش است.
موضوع مهم دیگری که باعث خرابی باتری‌ها می‌شود، بالا بودن تعداد دفعات شارژ شدن آن‌ها هستند. در تمامی تجهیزات الکترونیکی که از باتری استفاده می‌کنند، یک بازه تکرار برای عمل شارژ شدن باتری‌های این تجهیرات، توسط شرکت‌های تولید کننده در نظر گرفته می‌شود. حال وقتی باتری BTSها به جای مواقع ضروری به دلیل قطعی مکرر برق به دفعات زیادی وارد مدار شوند، شارژ آن‌ها زودتر خالی می‌شود و طبیعتا باید دفعات بیشتری شارژ شوند که همین موضوع باعث خرابی زودتر و فرسودگی بیشتر آن‌ها می‌شود.
نقره کار در این رابطه نیز اظهار کرده بود: «سال‌هاست به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم تجهیزات اصلی را تهیه کنیم و مجبوریم نسخه پایین‌تر را تهیه یا مجبور هستیم به صورت مداوم آن‌ها را تعمیر کنیم. این شرایط باعث می‌شود که تجهیزات مورد نیاز از رده خارج و با اختلال مواجه شوند. بنابراین اگر ما نیاز به تجهیزات مورد نیاز داریم بهتر است از شرکت‌هایی که صاحبان صنایع هستند تهیه کنیم.»
راهکار پیشنهادی و موانع پیش رو
با توجه به اهمیت روزافزون اقتصاد دیجیتال و اتکای کسب‌وکارها و خدمات عمومی به اینترنت و موبایل، کارشناسان تاکید می‌کنند که حل این معضل باید در اولویت قرار گیرد. تجهیز دکل‌ها به باتری‌های نو و ژنراتورهای مطمئن، بهبود زیرساخت‌های برق‌رسانی و همکاری نزدیک‌تر شرکت‌های مخابراتی با وزارت نیرو، استفاده از فناوری‌های نوین ذخیره‌سازی انرژی و پایش و نوسازی دوره‌ای تجهیزات قدیمی، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند اختلال‌های موجود را به حداقل برساند.
نکته قابل توجه اما توانایی اپراتورها در انجام این کار است. پایش تجهیزات و ارتباط نزدیک‌تر شرکت‌های مخابراتی با وزارت نیرو، از جمله مواردی است که به دلیل عدم نیاز به ارتباطات بین‌المللی و شرایط سیاسی کشور قابل انجام است، اما سوال مهم این است که آیا با شرایط کنونی امکان نوسازی پس از شناسایی تجهیزات فرسوده و همچنین تامین انرژی بیشتر برای دکل‌ها با ناترازی فعلی وجود دارد یا خیر؟
در این باره سید ستار هاشمی – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات – گفت: «باتری‌ها برای جبران ناترازی برق نیستند و فقط می‌توانند قطعی‌های پیش‌بینی نشده را مدیریت کنند و استاندارد جهانی هم در حد نیم ساعت است. فرض کنید حدود دو ساعت قطع برق وجود دارد، در این فرایند به صورت سلسله‌وار دکل‌ها و باتری‌ها دچار اختلال جدی خواهند شد و حتما بر کیفیت ارتباطات تاثیر می‌گذارد.»
با توجه به صحبت‌های وزیر ارتباطات و همانطور که در مطالب فوق ذکر شد، برای اینکه بتوان خدمات بهتری را از طریق شرکت‌های مخابراتی در اختیار مردم قرار داد، به نظر می‌رسد که مسئولان مربوطه باید اقدامات حمایتی بیشتری را از این بخش انجام دهند. اقداماتی که بتوانند روند واردات تکنولوژی‌های جدید توسط شرکت‌های مخابراتی را تسهیل کند. موضوع مهم دیگر هم اختصاص بودجه‌های بیشتر در این بخش است تا شاید بار فشار از روی دکل‌های موجود کاهش یابد.
پنل‌های خورشیدی کمک کننده، اما ناکافی!
پنل‌های خورشیدی یکی از راهکارهای نوین برای تأمین انرژی دکل‌های BTS هستند. این پنل‌ها با جذب نور خورشید و تبدیل آن به برق، می‌توانند بخشی از نیاز انرژی دکل را تأمین کرده و در عین حال باتری‌های پشتیبان را نیز شارژ کنند. استفاده از انرژی خورشیدی، به‌ویژه در زمان قطعی برق، باعث می‌شود دکل‌ها مدت بیشتری فعال بمانند و ارتباط موبایلی پایدارتر شود. این روش علاوه بر کاهش هزینه‌های سوخت ژنراتور، سازگاری بیشتری با محیط زیست دارد.
با این حال، پنل خورشیدی به تنهایی قادر به تأمین کامل برق دکل‌ها نیست. تولید انرژی آن وابسته به شرایط جوی و تابش نور خورشید است و در شب یا روزهای ابری پاسخگوی نیاز کامل دکل نخواهد بود. به همین دلیل، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند پنل‌های خورشیدی در قالب یک سیستم ترکیبی همراه با باتری‌های نوین و ژنراتور به کار گرفته شوند تا تاب‌آوری شبکه در برابر خاموشی‌ها افزایش یابد.
ناگفته نماند هرچند مسوولان مربوطه از وزیر تا معاونین و کارشناسان بر این باورند که مشکلات اینترنی ناشی از قطع برق مردم را با مشکلات جدی در زندگی روزمره، کسب‌وکارها و خدمات ضروری مواجه کرده و راهکارهایی را هم در این زمینه مطرح کرده‌اند؛ اما همچنان مشکلات پابرجاست بنابراین تا زمانی که این چالش‌ها با نوسازی باتری‌ها و بهبود زیرساخت‌های انرژی به‌صورت جدی پیگیری نشود، کاربران با قطعی‌های اینترنت و تماس‌های تلفنی مواجه خواهند بود و این موضوع می‌تواند اعتماد عمومی به شبکه‌های ارتباطی کشور را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، توجه ویژه مسئولان به این مسئله حیاتی، گامی مهم در حفظ پایداری و تاب‌آوری شبکه‌های ارتباطی کشور خواهد بود.
